Ozdoby z kości słoniowej chętnie nosiły ludy prehistoryczne. Naszyjniki i inne precjoza miały chronić właścicieli ozdób przed złem
Określenie „kość słoniowa” dotyczy przede wszystkim kości słoni, mamutów, morsów, hipopotamów, kaszalotów i narwali. Jedynie przednie kły słoni nadawały się do produkcji pudełeczek, paciorków czy biżuterii (naszyjników, wisiorów, bransolet, broszek). Przyczyną tego była ich odpowiednia wielkość. Kość słoniowa pochodząca od słoni afrykanskich ma barwę kremową, nie jest ziarnista. Kość słoni indyjskich jest z kolei bielsza, za to podatna na żółknięcie.
Ze względu na dużą popularność kości słoniowej, najbardziej zagrożony wyginięciem okazał się słoń afrykański. W przypadku słoni indyjskich samice nie posiadały kłów, natomiast samce miały je zbyt małe.
Największy róg słonia w całości pokryty zdobieniami w latach 1644 – 1912 z chińskiej dynastii Qing
Populacja słoni afrykańskich wyraźnie zmniejszyła się w 1989 roku. Z 1.3 milionów zwierząt (dane na rok 1979) zabieg wycinania kłów przeżyło raptem 609 tysięcy. Z tego względu, aby nie dopuścić do większej rzezi słoni we wspomnianym już 1989 roku podpisano traktat zakazujący kupna i sprzedaży kości słoniowej. Zakaz ten częściowo złagodzony pozwalał jedynie Botswanie, Naimbii, Ziambabwe na sprzedaż zapasów kości. Być może wynikało to z faktu, że są to kraje biedne, a na handlu kamieniami i surowcami łatwo się wzbogacić. Dokładnie taką samą umowę podpisano w 2002 roku zezwalając na sprzedaż 30 ton kości.
Pomimo zakazów czarny rynek zbytu kości nadal ma się dobrze. Kość słoniową nielegalnie można nabyć między innymi w Chinach i Japonii.
Kość słoniowa ze względu na swoją miękkość jest idealnym materiałem rzeźbiarskim
Z kości słoniowej chętnie wykonywano nie tylko biżuterię, ale także różne przedmioty codziennego użytku, np. pudełeczka na wonności
Najstarsze ozdoby z kości słoniowej pochodzą sprzed 30 tysięcy lat. Nieobrobione kły dzikich zwierząt znaleziono na przykład we Francji. Kością fascynowali się również Chińczycy. W dynastii Han (206 r p.n.e. – 220 n.e.) wykonywano rzeźbione pudełeczka. W starożytnym Egipcie, Grecji, Rzymie, Indiach bardzo popularne było wytwarzanie paciorków, a także szlifowanie kości na plakietki, na których później rzeźbiono gemmy. Handel kością słoniową był ogromny również w Brytanii (VII – XII wiek). Tradycja wykonywania drogich ozdób w Europie pojawiła się dopiero w XIII stuleciu.
Kolejne epoki (np. odrodzenie) wykorzystywały kość słoniową jako podkład do malarskich miniatur.
XIX wiek był okresem kiedy znaleziono nowe zastosowanie dla kości słoniowej. Już nie była to tylko biżuteria i bogato zdobione pudełeczka. Z kości wykonywano przedmioty takie jak klawisze fortepianów, grzebienie, pionki do szachów, figurki czy rękojeści pistoletów. Powszechnym zjawiskiem stało się wytwarzanie kul bilardowych. Sztuka japońska z kolei wykorzystywała kość słoniową do produkcji guzików, małych przedmiotów codziennego użytku. Inne zastosowanie kości? Elektronika. Podobno kość słoniowa dobrze przewodzi ciepło.
Kość słoniowa była ulubionym materiałem XIX wieku. Idealnie wpisywała się na panującą modę na art – deco
Z kości słoniowej chętnie wykonywano naszyjniki. Największym wzięciem cieszyły się te od Rene Lalique’a
Brosze i wisiory to kolejne ozdoby, do wykonania których użyto kości słoniowej
Niektórzy twórcy biżuterii zamiast rzeźbić w kości, malowali na niej. Na zdjęciu brosza z 1900 roku z domu aukcyjnego Sotheby’s
„Królowa Nocy” jedna z najpiękniejszych brosz zdobionych emalią, diamentami i srebrem. Postać kobiety wyrzeźbiona w kości słoniowej
Modę na wykonywanie ozdób z kości słoniowej przejął również francuski jubiler Cartier. Projekt tej broszy w formie kwiatu sprzedano kilka lat temu na aukcji Sotheby’s
Kość słoniowa służy nie tylko do wykonywania biżuterii, ale różnych przedmiotów. Wyjątkowym przykładem jest flakonik perfum zaprojektowany przez francuską firmę jubilerską Boucheron. Flakonik z kości słoniowej znalazł swojego nabywcę w 2009 roku na aukcji Christie’s.
Obecnie z powodu zbyt małej ilości kłów słoni stosuje się jej imitacje. W tej roli świetnie sprawdzają się tworzywa sztuczne (najtańsze imitacje kości) oraz kości, rogi innych zwierząt. Popularne staje się tez używanie tak zwanej roślinnej kości słoniowej. Ta ostatnia imitacja to nic innego jak część orzechów kokosowych (dokładnie wewnętrzny fragment skorupy) rosnących w dolinie Nilu i w Ameryce Południowej.
Małgorzata Giermaz
Źródła: C. Oldershaw, Guide to gems, London 2005, B., R. Krzywobłodzkie, Tajemnice klejnotów, Warszawa 1983, J., I. Żaba, 120 najpiękniejszych minerałów i skał: Atlas naturalnych kamieni szlachetnych i ozdobnych, Warszawa 2016, Sotheby’s, Christie’s, Printerest, Daily Mail.
