Słowo filigran wywodzi się od łacińskich słów filum, czyli nitka oraz granum, czyli ziarno. Filigranem określa się technikę jubilerską, która polega na wykonywaniu ze złota albo srebra całych przedmiotów lub ich zdobień za pomocą cienkich drucików.
Druciki początkowo skręca się (najczęściej po dwa) tak, aby tworzyły delikatną siateczkę, a następnie rozklepuje się je tworząc ażurowy ornament o charakterystycznych ząbkowanych brzegach.
Jeśli filigran ma być fragmentem biżuterii, wówczas wykonuje się go osobno, a następnie lutuje lub przykleja do powierzchni przedmiotu.
Uzupełnieniem filigranu bardzo często jest granulacja, czyli zdobienie za pomocą małych złotych lub srebrnych kuleczek, zwanych granulkami.
Komplet w kształcie liści akantu w filigranowych ornamentach
Bransoleta i kolczyki wykonane metodą filigranu
Kolczyki z filigranową oprawą
Filigran znany był już w kulturze etruskiej, egejskiej oraz w Starożytnym Egipcie. W owych czasach filigranowe wyroby były kosztowne i dostępne tylko dla najbogatszych. W średniowieczu sztuka filigranu zanikła. W okresie islamskim z kolei rozwijała się bardzo dynamicznie, głównie na Bliskim Wschodzie w Indiach, a także w Japonii i Chinach. W Europie technika ta stała się ponownie popularna za czasów renesansu, głównie we włoskim złotnictwie. Wówczas stosowano ją przede wszystkim do wyrobu przedmiotów sakralnych, stylizowanych na wyrobach antycznych.
Wyrobami, które najczęściej tworzono tą techniką w starożytności były kolczyki z dwiema ściankami zdobionymi płaskim ornamentem, w okresie bizantyjskim były to filigranowe krzyże, a na terenie Europy w XVIII wieku – różańce. W Polsce filigran stosowano głównie do tworzenia pasów kontuszowych.
Marta Zaremba
Zdjęcia: delamo.pl, sztukaprzenosna.blox.pl, mhmg.pl