Złoty naszyjnik usech
Na zdjęciu po lewej stronie pierścienie z grobu Mereret
Początki cywilizacji egipskiej sięgają czasów zjednoczenia Egiptu Dolnego i Egiptu Górnego, około 3200 r. p.n.e. Wtedy to, pod rządami władców z Tanis, nastąpiło umocnienie struktur administracyjnych, czego skutkiem był także rozwój sztuki i rzemiosła. Z pierwszymi egzemplarzami biżuterii egipskiej, mamy do czynienia właśnie w tym czasie, w 3100 r. p.n.e. Porównując znaleziska z innych starożytnych cywilizacji, można stwierdzić, że starożytny Egipt dostarczył nam całe mnóstwo okazów biżuterii i pozwolił zbadać zwyczaje ozdabiania Egipcjan, dzięki licznym znaleziskom archeologicznym, które w XIX w., w wyniku serii ekspedycji badawczych, doprowadziły do powstania nauki – egiptologii, dzięki której obecnie wiemy tak wiele na temat tej cywilizacji i jednocześnie możemy podziwiać kunszt egipskich artystów i rzemieślników, w tym także ówczesnych jubilerów.
Bransoleta z paciorków ze złota, turkusów i korala
Biżuteria wykonywana była w złocie i srebrze, z dodatkiem kamieni ozdobnych, takich jak turkus, lapis lazuli, czerwony jaspis, zielony skaleń, karneol, jasper, malachit, onyks, hematyt, kwarc, obsydian, amazonit, kryształ, kalcyt, różnych odmian chalcedonu oraz barwionego szkła, jako imitacji kamieni. Biżuterię wykonywano z różnych kolorów złota, uzyskanych z domieszek innych metali, np. miedzi i srebra. Oczywiście na taką biżuterię mogli sobie pozwolić tylko najzamożniejsi – faraonowie i książęta oraz ich rodziny oraz niektóre wpływowe jednostki – wysocy urzędnicy państwowi czy kapłani, zaś pozostali nosili skromne ozdoby z miedzi, szkła czy fajansu. Używano też brązu i żelaza. Ozdobom w starożytnym Egipcie przypisywano tak, jak amuletom, magiczne znaczenie. Odgrywało to dla Egipcjan dużą rolę, jako że biżuterię wkładano nawet do grobów zmarłych bliskich. Biżuteria miała oczywiście charakter ozdobny, choć w ogromnej mierze miała znaczenie symboliczne.
Złoty diadem ze zdobieniami w kształcie głów kozicy
Symbolika oscylowała wokół religii, honoru, władzy i potęgi faraona. Symbole zawarte w biżuterii, objawiały się nie tylko w formie, ale i w kolorze. Oczywiście materiał, z którego wykonywano biżuterię, również miał ogromne znaczenie, nie tylko ze względu na walory artystyczne, czy użytkowe, ale zwłaszcza ze względu na jego moc. W Księdze Umarłych, w rozdziałach, które traktowały o amuletach, znajdują się instrukcje co do materiałów i kolorów oraz ich magicznych funkcji.
Złote kolczyki
Na początku złoto wykuwano na zimno. Dopiero w IV w. p.n.e. rozwinęło się wytapianie i bardziej precyzyjne formy wykończenia czy obróbki, gdyż wtedy odkryto sposoby na uzyskanie wysokich temperatur w piecach. Najczęściej używana była technika inkrustacji, ale także np. pokrywanie emalią, czy kuta biżuteria, np. złote bransolety. Wykorzystywano także granulację, odlew, sztancowanie, grawerowanie, repusowanie.
Złota bransoleta inkrustowana kamieniami, z inksrypcjami w środku
Biżuteria była noszona zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn. Jednak Egipcjanie spoza królewskiego lub książęcego otoczenia, oprócz najpowszechniejszych amuletów (np. ze skarabeuszem), nie nosili raczej ozdób. W niższych warstwach społecznych, biżuteria była przeznaczona dla zmarłych bądź dla jako ofiara dla bóstw. Najpopularniejszą biżuterią, były wspomniane amulety. Towarzyszyły one wszystkim warstwom społecznym, przybierały różne formy, nanizane na sznurek i noszone na nadgarstku, lub w formie wisiorów, jako element pierścieni, naszyjników i innych ozdób. Bardzo popularne były też bransolety. Noszono je po kilka naraz na przedramieniu, a wykonywane były z paciorków lub z kutego złota oraz zdobione kolorowymi emaliami. Kolczyki w starożytnym Egipcie, w okresie 1580- 1320 r. p.n.e., zdradzały wpływy azjatyckie, były bardzo duże i ciężkie. Zaś w IV w. p.n.e., w kolczykach widać wpływy greckie.
Na zdjęciu po lewej stronie diadem z ozdobą wężową
Ponieważ Egipcjanie malowali oczy, aby uchronić się przed złymi urokami, a Egipcjanki malowały także usta, używane były puzderka, do przechowywania proszku do malowania, bądź szminki. Szerokie zastosowanie miały ozdoby do włosów i ozdoby głowy, będące bardzo popularnymi, ze względu na szczególną uwagę, jakę Egipcjanie poświęcali włosom. Zarówno kobiety jak i mężczyźni nosili peruki. Kobiety bardzo dbały o swoje własne włosy, upiększając się dodatkowo perukami, które często podtrzymywane były przez przepaski zdobione motywami florystycznymi. Od przepasek tych pochodzą, noszone nieco później, diademy (np. pochodzący ze skarbu w Dahszur, diademy księżniczek Ita i Chnumit, które wykonane zostały ze złotego drutu, ozdobione drobnymi kwiatkami lub ornamentami o znaczeniu symbolicznym).
Pektorał z sokołem – symbolem boga Re
Duże znaczenie w kulturze starożytnych Egipcjan, miały naszyjniki i (w otoczeniu pałacowym) pektorały.
Na zdjęciu po prawej stronie pektorał ze skarabeuszem i wizerunkiem księżniczki Wadżet
Niezwykle charakterystycznym elementem dla biżuterii Egipcjan, który często jest ściśle kojarzony z ich wyglądem, jest naszyjnik usech. Jest to wielorzędowy kołnierzowy naszyjnik, zawiązywany z tyłu, z nanizanych podłużnych i okrągłych wielobarwnych paciorków, zakrywający dekolt od szyi do piersi, zakładany bezpośrednio na ciało, bądź na odzienie. Później, naszyjniki zdobione były wisiorkami w kształcie łezki lub miały ząbkowany brzeg.
Biżuteria stanowi bardzo liczna grupę wśród starożytnych egipskich artefaktów, odkrytych w grobowcach. Jej misterne wykonanie sprawia, że można tę biżuterię nazywać niewielkich rozmiarów dziełem sztuki. Jubilerzy egipscy wykazywali się ogromnym kunsztem w swoich pracach, a odkrycie grobowców w Dolinie Królów dało nam niezwykle rzadką możliwość poznania i podziwiania tak starych przedmiotów, zachowanych w tak dobrym stanie i tak dużej ilości (mimo licznych grabieży grobowców), reprezentatywnej dla całej kultury i sztuki cywilizacji egipskiej.
Usech z paciorków z turkusu
Usech z różnych kamieni
Biżuteria starożytnego Egiptu, jest nie tylko zabytkiem kulturowym o znaczeniu artystycznym i jubilerskim, ale i religijnym, jako że jest pełna symboli i treści przepełnionych wierzeniami Egipcjan. Jest też cennym źródłem wiedzy o ich zwyczajach i praktykach, a jednocześnie ciekawym zjawiskiem dla entuzjastów zabytkowej biżuterii.
Autorka tekstu: Oliwia Gozdek
Przeczytaj także:
Biżuteria w stylu egipskim
Art-Deco i skarby Tutenchamona
Bibliografia: Historia mody, Francois Boucher, wyd. Arkady, 2009 r., antropologia.uw.edu.pl, nilestone.com, sztukaprzenosna.blox.pl
Zdjęcia: sztukaprzenosna.blox.pl, scottsdalefashionista.com
